Jackson Browne - Reis zonder einde

Jackson Browne is een zanger uit het Ik-tijdperk. Zijn bekentenispopmuziek kon onmogelijk in een ander decenniumn zijn ontstaan dan juist de jaren zeventig. Tragisch genoeg is zijn muziek ook sterk tijdgebonden. Wie zijn meesterwerk Late For The Sky uit 1974 nu met een onbevooroordeeld oor beluistert, zal moeten constateren dat het album hopeloos verouderd klinkt. Zwaarmoedige luisterliedjes zijn het, gezongen op een klaaglijke toon over een nogal fantasieloze begeleiding. De muziek lijkt volledig in dienst te staan van de teksten, zo weinig aandacht is er aan de arrangementen besteed. Tekenend is het ontbreken van de naam van een producer bij de medewerkenden, het album is alleen maar opgenomen. Voor wie het allemaal niet heeft meegemaakt, is het eenvoudigweg onvoorstelbaar dat Late For The Sky voor menige twintiger van toen misschien wel de meest essentiële poppiaat van het afgelopen decennium is.

Jackson Browne, inmiddels halverwege de dertig, wordt wel de zanger van een generatie genoemd. En niet helemaal onterecht, want voor heel wat aardige jongens en meisjes die opgroeiden in de jaren zestig was hij in de jaren zeventig de stakkerige wijze, die beter dan wie ook uiting gaf aan de gevoelens en gedachten die zijzelf niet onder woorden konden of zelfs wilden brengen. In dat opzicht is het niet verwonderlijk dat hij door zijn aanhang, onder wie een aantal smaakmakende popjournalisten, op gelijke hoogte is gesteld met Bob Dylan. Die vergelijking gaat overigens mank, in die zin dat Jackson Browne voor de ontwikkeling van de popmuziek van generlei belang is geweest. Niet voor niets doet Late For The Sky vandaag de dag zo gedateerd aan, al blijft het feit dat met dat album de tijdgeest van het Ik-tijdperk op onnavolgbare wijze in popmuziek is vastgelegd.

Jackson Browne is het archetype van een singer-songwriter, een Amerikaanse term die aanduidt dat de popmuzikant in kwestie zijn werk zelf componeert en uitvoert, waarbij hij slechts in bescheiden mate hulp van buitenaf inroept. Muzikaal is hij gevormd door de traditionele vormen van folk en country, terwijl hij in zijn teksten de blik meestal niet verder richt dan zijn eigen binnenwereld óf het zou zijn naaste omgeving moeten zijn. Als geen ander in de popmuziek was Jackson Browne in de jaren zeventig een autobiografisch zanger, iets waarvan hij trouwens nooit een geheim heeft gemaakt. Maar hij had het geheimzinnige vermogen om zijn persoonlijke problematiek op zo’n universele manier uit te werken, dat hij, net als Bob Dylan een decennium eerder, met zijn muziek zijn tijdgenoten de spiegel van hun ziel voorhield, daarmee tegelijkertijd een beeld gevend van de tijdgeest van de jaren zeventig.

*******

“Ik wil geen liedjes schrijven die er al zijn, ik bedoel, ik wil geen dingen zingen die ik eerder onder vier ogen heb gezegd. Maar ik kan alleen maar over zaken schrijven die in mijn leven écht belangrijk zijn. Liedjes schrijven is voor mij een proces om vat te krijgen op hetgeen er binnenin mij werkelijk gebeurt. Soms roep ik gevoelens bij mijzelf op die ik zelf niet eens helemaal begrijp.

Vaak heb ik zo mijn twijfels of ik er wel goed aan doe om mijn persoonlijk leven te beschrijven, maar uiteindelijk is het een feit dat ik toch accepteer. Bovendien verval ik nooit in details, de privé-gegevens laat ik altijd weg. Uitgaande van mijn eigen ervaringen heb ik het in wezen over fundamentele zaken in een mensenleven.

Ik zing liedjes over mijzelf, maar die liedjes gaan niet uitsluitend over mijzelf, ze gaan over een heleboel mensen. Niet dat ik het er doelbewust om doe, het blijkt nu eenmaal zo het geval te zijn.”

*******

Wat mijzelf betreft. Ruim twintig jaar luisteren naar popmuziek heeft in het geheugen zijn sporen achtergelaten. Elke herinnering is onlosmakelijk met een bepaald liedje verbonden, jaartallen zijn allengs vervangen door titels van albums die ik destijds heb grijsgedraaid. Maar mijn leven is geen reflectie van popmuziek, wel is popmuziek soms een reflectie van mijn leven. Late For The Sky van Jackson Browne nu was zo’n plaat die uit mijn hart was gegrepen, meer dan welke plaat ooit tevoren en wie weet misschien wel meer dan welke plaat ooit nog zal zijn. Niet dat ik alles begreep wat hij zong, maar hij bereidde mij als het ware voor op dingen die komen zouden, dingen die ik vaaglijk voorvoelde: ontgoocheing, berusting, moedeloosheid, vergeefshed, maar ook hoop, zij het tegen beter weten in - In my early years I hid my tears and passed my days alone. Adrift on an ocean of lonelines, my dreams like nets were thrown to catch the love that l’d heard of in books and films and songs. Now there’s a world of illusion and fantasy in the place where the real world belongs. Still I look for the beauty in songs to fill my head and lead me on, though my dreams have come up torn and empty as many times as love has come and gone.

Er bestaat een fotoportret van Jackson Browne, genomen ten tijde van Late For The Sky. Tegen de achtergrond van een glas-in-loodraam poseert hij alsof hij ontwaakt uit een dagdroom. Hij ziet lijkbleek, hetgeen des te meer opvalt door zijn donkere haar en baardschaduw. Om zijn mond speelt een ternauwernood waarneembare glimlach. Zijn oogleden houdt hij niet langer vast gesloten. Weldra is het moment daar dat hij geconfronteerd wordt met de werkelijke wereld, hij lijkt dat moment alleen nog even te willen uitstellen. Voor mijn gevoel is deze foto een verbeelding van de jongeling die door de volwassenheid uit de adolescentie wordt gewekt. Late For The Sky gaat over het niet opgewassen zijn tegen dat eigenlijke leven, over het weigeren verantwoordelijkheden te dragen omdat ze te zwaar wegen, over het verliezen van de onschuld - When we come to the place where the road and the sky collide, throw me over the edge and let my spirit glide. They told me I was gonna have to work for a livin’, but all I want to do is ride. I don’t care where we’re goin’ from here, honey, you decide. Well, I spend my time at the bottom of a wishing well and I can hear my dreams singing as clear as a bell. I used to know where they ended and the real world began, but now it’s getting hard to tell. I could be just around the corner from heaven or a mile fom hell.

Hoe anders klinkt Jackson Browne op zijn meest recente album Lawyers In Love uit 1983, een plaat waarop hij zijn diepere emoties denkt te kunnen verbergen achter weinig opzienbarende observaties en tamelijk oppervlakkige bespiegelingen. Maar al doorluisterend blijkt dat hij tussen de regels door openhartiger is dan ooit tevoren. Zo is er het schijnbaar luchtige liedje voor een overleden vriend ter wiens nagedachtenis hij een feest wil geven. Zijn pleidooi voor een vrolijke wake roept slechts zwakke tegenwerpingen op, want zijn vrienden zijn het allemaal diep in hun hart met hem eens, dat het doelloos is om te proberen de zin van het bestaan te doorgronden -  het leven zal immers toch nooit geven wat je denkt dat het te bieden heeft. Van hoop, zelfs tegen beter weten in, zoals op Late For The Sky, is op Lawyers In Love nergens sprake. En de reis naar de plaats waar de weg en de lucht elkaar raken, is gestrand middenin verwoest Arcadië. Vluchten kan niet meer, behalve dan vluchten in de vergetelheid - Cut it away, this crazy longing for something more. Cut it away, the question I don’t have the answer for. Why I hunger for something I can’t  see? Cut it away, the dream I wanted life to be.

*******

“Tot voor kort had ik alleen nog maar liedjes over mijzelf geschreven. Maar wanneer je eenmaal een beroemdheid bent, krijg je steeds sterker het gevoel dat je leven een open boek is. Dat is een verre van prettig gevoel, integendeel zelfs. Met Lawyers In Love heb ik bewust geprobeerd een plaat te maken die niet over mijn persoonlijk leven gaat. Ik vind het niet langer interessant om het over mijzelf te hebben en als andere mensen daar niet zo over denken, dan is dat misschien wel ongezond. Niettemin ben ik op sommige momenten nog even openhartig als vroeger.

De bekentenispopmuziek heeft haar tijd nu echt wel gehad. Vandaar dat het mij verwondert wanneer mensen mij na al die jaren te kennen geven dat ze Late For The Sky prefereren boven alles wat ik sindsdien heb gedaan. Voor mij zijn de meeste liedjes van dat album als oude kleren die je niet langer draagt, omdat ze je niet meer lekker zitten. Ten tijde van Late For The Sky was ik een sombere tobber, die met oogkleppen op in de massa op zoek was naar God. Die periode heb ik achter mij liggen.”

*******

Jackson Browne wil in de jaren tachtig graag als rocker door het leven gaan. Hij heeft zijn haar modern laten kortwieken, draagt mouwloze T-shirts en bespeelt bij voorkeur de elektrische gitaar, terwijl zijn muziek harder, sneller en gekunstelder is geworden. Hij heeft zich aan de omstandigheden aangepast, net als wij, zijn luisteraars, dat om onze eigen bestwil hebben gedaan. Liever waren we aardige jongens en meisjes gebleven die wel eens zouden laten zien hoe het moest, maar ook wij hebben uiteindelijk leren accepteren dat wij als hemelbestormers de daad niet bij het woord hebben weten te voegen. We proberen ons te redden, zo goed en zo kwaad als dat kan, hoewel we eigenlijk al verloren zijn. En we weten het. Jackson Browne hoeft ons er niet op te wijzen, hoe goed bedoeld zijn waarschuwing op Lawyers ln Love ook mag zijn - ’Cause you survive, don’t mean you grow. Open your eyes,  look out below. Look out!

Minder duidelijk was ons destijds de boodschap van Late For The Sky, een boodschap die Jackson Browne zelf trouwens evenmin begreep. Bedoeld als een In Memoriam van de hippiegeneratie eindigt de apotheose van dat album met een niet als zodanig herkend visoen, waarin te zien is dat er voor de overlevenden van de jaren zestig geen nieuw leven mogelijk zal blijken te zijn - And when the sand was gone and the time arrived, in the naked dawn only a few survived, and in attempts to understand a thing so simple and so huge, believed that they were meant to live after the deluge.

De zondvloed wordt eerder al aangekondigd in het liedje over de autorit naar de plaats waar de weg en de lucht elkaar raken, namelijk als de ikpersoon zijn medepassagier wijst op de donkere wolken die zich boven de horizon samenpakken. Ook op het album The Pretender uit 1976 komt het beeld van het wassende water voor en evenals op Late For the Sky lijken de laatste overlevenden uiteindelijk toch nog te worden overrompeld, al rest hen gelukkig juist genoeg tijd om in elk geval hun kinderen in veiligheid te brengen – I want to say right now I’m going to be around when the walls and towers are crumbling, when the towers are tumbling down. And I will tune my spirit to the gentle sound, I want to hear the sound of  the waters lapping on a higher ground, of the children laughing.

The Pretender staat in het teken van de zelfmoord van Phyllis Major, de echtgenote van Jackson Browne. Verloren, verdrietig en verward probeert hij te begrijpen wat er is gebeurd. Van alles heeft hij nagelaten en veel van dat alles kan hij nooit meer goedmaken. Door schade en schande is hij wijs geworden, een wijsheid die hij in de vorm van een liedje op zijn dan tweejarig zoontje Ethan hoopt over te dragen. Laat teleurstellingen passeren en illusies uiteenspatten, zo houdt hij hem voor, en neem nou maar aan dat gedachten er meestal niet toe doen - Remember to be kind when the pain of another will serve you to remind that there are those who feel themselves exiled, on whom the fortune never smiled, and upon whose lives the heartache bas been piled. They’re just looking for another lonely child. And when you’ve found another soul who sees into your own, take good care of each other.

Later, later zul je alles begrijpen.

*******

“Toen ik een jaar of twaalf was, zat ik met mijn vriendjes vaak in het park te fantaseren over een droomeiland, waar alles zo zou zijn als we het ons wensten en waar we volledig van de buitenwereld zouden zijn afgesloten. Maar stel die mogelijkheid bestond en je zou ervan gebruik maken, dan zou blijken dat het er al snel precies hetzelfde toeging als in de rest van de wereld.De droom die ik als kind van het leven had, is niet uit gekomen. Natuurlijk niet, want in de praktijk is het onmogelijk om je leven op een ideaal in te stellen - je leeft een leven. Je kunt nu eenmaal niet je leven van tevoren uitstippelen en daar naar handelen. Althans, dat denk ik. En mocht dat toch het geval zijn, nou, dan ben ik bedrogen. Wel heb ik altijd geloofd dat er een bepaalde kant aan het leven zit die louterend werkt.

Ik heb door de jaren heen respect gekregen voor het leven, de Schepping. We hebben de wereld niet van onze ouders geërfd, we hebben haar in bruikleen gekregen voor onze kinderen. Vandaar dat ik mij de afgelopen jaren zo heb ingezet voor de strijd tegen kernenergie en kernbewapening. Al ben ook ik bang dat er geen toekomst meer is, ik weiger te geloven dat we ons lot niet in eigen handen hebben. Want wat moet je anders in godsnaam met het leven aan?

*******

Ik luister nog maar zelden naar Jackson Browne. Zijn vroegste platen werden al snel overschaduwd door Late For The Sky en The Pretender, albums die op hun beurt in de loop van de jaren zeventig hun oorspronkelijke betekenis voor mij langzaam maar zeker hebben verloren. En zijn recentere werk heeft mij om puur muzikale redenen eigenlijk nooit echt aangesproken. Alleen het live-album Running On Empty uit 1977 ligt mij tot op de dag van vandaag, alsof er niets is veranderd, onverminderd na aan het hart. Waarom? Het is een cruciale plaat. Jackson Browne klinkt er als de singer-songwriter die hij eens was en de rocker die hij zo graag wil zijn. Bovenal echter klinkt Jackson Browne er als de wanhopige troostzoeker die zich ten einde raad maar toch ook weer niet tegen wil en dank heeft overgegeven aan de popmuziek. Anders dan te doen gebruikelijk bij een live-album zijn de liedjes niet allemaal in de zaal opgenomen, maar ook op de hotelkamer, achter het podium en zelfs in de bus. De sfeer voor en vooral achter de schermen is treffend vastgelegd, met name wat betreft de even afstompende als hypnotische cadans waarop het leven van een rondtrekkend popmuzikant zich pleegt te bewegen. Running On Empty is een onthullende audiodocumentaire over een popgroep op tournee, een muzikaal dagboek dat de ogenschijnlijk magische wereld van seks, drugs en rock ’n’ roll naar de werkelijkheid schildert. Tegelijkertijd is het album een verder verslag van de reis naar de plaats waar de weg en de lucht elkaar raken, een reis die dreigt geen einde te kennen - Looking out at the road rushing under my wheels. I don’t know how to teil you just how crazy this life feels. I look around for the friends that I used to turn to to pull me through. Looking into their eyes I see them running to. Running on, running on empty. Running on, running blind. Running on, running into the sun, but I’m running behind.

Aanvankelijk zou Running On Empty een dubbelalbum worden, maar bij nader inzien besloot Jackson Browne slechts nooit eerder door hem op de plaat gezet materiaal uit te brengen. Al valt het te begrijpen dat hij de schijn van artistieke uitverkoop wilde vermijden, spijtig is zijn beslissing wel. Want sommige van zijn oudere liedjes hebben door de jaren heen niet alleen niets aan geldigheid ingeboet, ze hebben dank zij een vernieuwd arrangement zelfs aan zeggingskracht gewonnen. Zoals het titelstuk van The Pretender, waarin de ikpersoon zich voorneemt om het bestaan van een gewone arbeider te gaan leiden. Elke ochtend zal hij met een vol boterhamtrommeltje zijn huurhuis ergens in een buitenwijk verlaten en elke avond zal hij er afgesloofd door zijn zorgeloze echtgenote worden opgewacht. Weliswaar blijft hij zich afvragen waarom het leven niet zo gelopen is als hij het zich had voorgesteld, maar waarom zou hij niet een gelukkige idioot kunnen zijn die enkel nog gelooft in die dingen, wat die dan ook mogen inhouden, die je met geld kunt kopen?

*******

“Van alle liedjes die ik heb geschreven, is The Pretender mij het meest dierbaar, misschien wel omdat het voor mij zo’n onpeilbaar liedje is. Na de jaren zestig begonnen steeds meer mensen van mijn generatie te verlangen naar een burgerlijk leventje - dat was pas kosmisch, te gek, weetjewel. Ze konden zich helemaal vinden in dat ene liedje van Bob Dylan, Sign On The Window, waarin hij zegt van plan te zijn een huisje in Utah te bouwen, een vrouw te trouwen en een stel kinderen te krijgen die hem papa noemen. Hoe verbazingwekkend zoiets juist van hem te horen - hij, die altijd zo’n rebels, knorrig, ontevreden, sarcastisch en satirisch persoon was geweest; hij, die de levensstijl van onze hele generatie had beïnvloed. Dat juist hij moest capituleren - het was tegelijkertijd hartverwarmend, angstaanjagend en droefmakend.

Dat hele idee om met een lief meisje een modelgezinnetje te stichten is nou niet bepaald een positieve vorm van romantiek. Je wilt het leven per se als prachtig ervaren en het delen niet de ware liefde, terwijl je diep in je hart weet dat je na alle desillusies nooit meer in staat zult zijn jezelf helemaal te geven. Je doet maar alsof, net zoals je maar doet alsof het je allemaal niets kan schelen.”

*******

Het einde van The Pretender - Are you there? Say a prayer for the pretender, who started out so young and strong, only to surrender.

Wie ontfermt zich over ons?