Randy Newman - De werkende mens

Randy Newman wordt nog eens een echte ster. Bij zijn derde werkbezoek aan Europa deed hij niet alleen Nederland en Engeland aan, maar ook België, Frankrijk, Duitsland en Scandinavië, want de verkoop van zijn platen blijkt in die landen dusdanig gestegen dat optreden aldaar inmiddels rendabel is. In Nederland werd zelfs een extra concert ingelast, dat plaatsvond in Theater Carré te Amsterdam, waar hij een gouden plaat voor Little Criminals kreeg uitgereikt. Maar wat nog méér zegt: Newman heeft voor de eerste maal in zijn carrière een hitsingle gescoord. Short People, het openingsnummer van zijn zesde album, bereikte tot ieders verbazing, niet in het minst die van hemzelf, in Amerika zelfs de hoogste plaats, waardoor de verkoopcijfers van Little Criminals langzaam maar zeker naar het miljoen kruipen.

“Hoe kan ik ooit hebben geloofd dat het eenzaam aan de top is?” vraagt hij zich grijnzend af, refererend aan het zogenaamd voor Frank Sinatra geschreven liedje Lonely At The Top. “Ik vind het fantastisch aan de top!” Maar even later relativeert hij zijn succes. “Eigenlijk ben ik helemaal niet zo gelukkig met die hit. Het is een onbevredigend gevoel te weten dat het grote publiek je alleen maar van dat ene liedje kent. Ik bedoel, ik vond het een grappig nummer toen ik het schreef, maar het lag absoluut niet in mijn bedoeling om met een schokkende tekst de top van de hitparade te bereiken.”

Nogal wat mensen hebben zich namelijk gestoord te aan toch ontegenzeggelijk humoristische zinsnedes als: You got to pick ’em up just to say hello. They got little cars that go beep, beep, beep. They got little voices that go peep, peep, peep. They got grubby little fingers and dirty little minds. They’re gonna get you every time. Short people got no reason to live. Newman kan daar met zijn verstand niet bij. “Nu ben ik beroemd dankzij een controversiële en ook nog eens simpele grap. Ik strijk het geld op, daar niet van, maar onder protest.”

Zijn positie in Nederland bevalt hem beter. Geen grote hits en toch gouden platen. Elk album van hem overschrijdt met gemak de magische grens. Little Criminals is zelfs in kortere tijd dan zijn voorgangers Sail Away en Good Old Boys honderdduizend maal over de toonbank gegaan. Toch maakt Newman zich geen illusies over zijn publiek hier te lande. In een interview met het Engelse vakblad New Musical Express typeerde hij zijn Nederlandse aanhang als pseudo-intellectueel. Nieuwe vrijgestelden dus, die hem beschouwen als een soort van muzikale cabaretier, wiens liedjes kennelijk zonder uitzondering geestig zijn, ook als dat toevallig eens niet het geval mocht zijn. “Neem nu gisteravond. Ik had twee humoristische nummers gespeeld en zette Texas Girl At The Funeral Of Her Father in. Ik zing Here I am… en meteen ligt de hele zaal plat. Zoiets komt hard aan. Zal ik morgenavond het publiek eens testen? Ik ga In Germany Before The War aankondigen als een liedje over een kindermoordenaar. Wedden dat iedereen dan begint te grinniken?”

In Germany Before The War is misschien wel zijn favoriet van Little Criminals en niet omdat het hem verreweg de meeste moeite heeft gekost. De hoofdpersoon is gemodelleerd naar een seriemoordenaar uit Düsseldorf, de geboortestad van Newman’s echtgenote Roswitha, die de Duitse cineast Fritz Lang eerder had geïnspireerd tot zijn klassieker M (Eine Stadt Sucht Einen Mörder). Niet helemaal toevallig doet het liedje denken aan een bevroren filmscène. “Meestal vertel ik precies wat ik bedoel, zodat iedereen me begrijpt,” verklaart Newman. “Maar het onderwerp van In Germany Before The War is te gruwelijk om zich te lenen voor een uitgebreide beschrijving. Het kan zijn dat er te weinig concrete informatie in dat tekst zit, maar dat heb ik proberen te ondervangen door de spookachtige orkestratie. Al wordt het dan niet met zoveel woorden gezegd, toch weet de luisteraar dat de hoofdpersoon een kindermoordenaar is. Althans, dat was mijn bedoeling en ik heb het gevoel dat ik daar ook wel in geslaagd ben.”

*******

Randy Newman stamt uit een muzikale familie. Zes ooms van hem maakten naam als componist van soundtracks voor Hollywood-films. Die invloed loochent zich bepaald niet, getuige alleen al het zwaar orkestrale debuutalbum Randy Newman Creates Something New Under The Sun, waarop overigens weinig blijkt zoals het aanvankelijk lijkt. Neem het lied Love Story, waarin de ikpersoon tegenover zijn verloofde hun aanstaande huwelijksleven bezingt. Van romantisch gaat de toon ongemerkt over in ironisch om ronduit wrang te eindigen: I’ll take a train to the city every morning. You may be plain, but I think you’re pretty in the morning. And some nights we’ll go out dancing if I’m not too tired. Some nights we’ll sit romancing watching the late show by the fire. [...]When our kids are grown and have kids of their own, they’ll send us away to a little home in Florida. We’ll play checkers all day ’till we pass away.

Newman heeft altijd veel empathie met de burgerman getoond, sterker nog, naar eigen zeggen verschilt zijn eigen gezinsleven niet of nauwelijks met dat van de gemidde1de Amerikaan. Wat hem onderscheidt is zijn genadeloze visie, al laat hij de gewone man desondanks het politieke spel wel doorzien: We’ve taken all you’ve given but it’s getting hard to make a livin’. Mr. President, have pity on the working man. […] Maybe you’ve cheated, maybe you’ve lied. Maybe you’ve finally lost your mind, maybe you’re only thinking ’bout yourself. De eerste plaatkant van Good Old Boys, waarop Mr. President (Have Pity On The Working Man) te vinden is, en diverse nummers op Sail Away tonen Newman als de chroniqueur van het Amerikaanse burgermansleven. Daarnaast heeft hij het politieke gekonkel en de zelfverheerlijking van de Verenigde Staten alsook de godsdienstwaanzin en de seksuele frustraties in met name het diepe zuiden bezongen.

Onbegrip valt hem op de meest onverwachte ogenblikken ten deel. Als Newman niet zo’n boom van een kerel was geweest, zou niemand waarschijnlijk aanstoot hebben genomen aan de tekst van Short People. En als het Amerikaans volk cultureel wat breder onderlegd zou zijn, had vast wel iemand opgemerkt dat het intro van Sigmund Freud’s Impersonation Of Albert Einstein In America afgeleid is van Deutschland Über Alles en gespeeld wordt door een gefingeerde Duitse Blaskapelle. Ergerlijk vindt Newman ook Little Criminals weerstanden oproept vanwege het typische Californische popgeluid, zoals dat door de Eagles, Fleetwood Mac en Toto is vervolmaakt. Dat soort kritiek schrijft hij toe aan het snobisme van de gemiddelde popjournalist.

“Ik weet teveel van muziek af. Ik kan me muzikaal nu eenmaal niet dommer voordoen dan ik in ben, dat zou hypocriet van me zijn. Afgezien daarvan houd ik van het geluid van de Eagles en van het gitaarspel van iemand als Joe Walsh. Dat vind ik helemaal geen mankement in mijn muzikale smaak,” zegt Newman. “Trouwens, mijn teksten zijn harder dan welk punknummer dan ook. Wat heeft het voor zin om de koningin van Engeland aan te vallen? Het is nogal vrijblijvend om zo’n gemakkelijk doelwit te kiezen. Je kunt net zo goed tegen een natte zak gaan trappen. Popjournalisten houden van punk, omdat ze ervan overtuigd zijn dat die muziek een sociologische functie vervult. Het is zogenaamd muziek voor jongeren zonder toekomstperspectief. Maar punkmuziek vertolkt helemaal niet de gevoelens van de blanke werkloze jeugd. Hun gevoelens wortelen niet in de politiek en het nihilisme. Ook al zeggen ze dat niets hen interesseert, op het moment dat ze met de rug tegen de muur staan blijkt dat ze wel degelijk waarde aan bepaalde dingen hechten. Ook de opvatting dat punk een spontaan soort muziek zou zijn, berust op een misverstand. Alleen al de idee erachter, het nihilisme exploiteren, verraadt raffinement. Bovendien geloof ik niet in onbewust gemaakte kunst.”

*******

Randy Newman volgt de popmuziek slechts oppervlakkig. Platen koopt hij niet of het moet voor zijn kinderen zijn. “Laatst werd ik herkend in een platenzaak, dat krijg je als je in de top tien staat. Ik kwam bij de kassa met albums van Queen, Kiss en Aerosmith. De verkoper keek me verbijsterd aan en vroeg of ik niet ook van punk hield.” Behalve naar de platen van zijn beide zoons Amos en Eric, luistert Newman soms naar de radio. “De melodieën van de BeeGees verraden een groot componeertalent, dat zich laat vergelijken met dat van Paul McCartney en Elton John. De teksten zijn totaal onbelangrijk en bij beluistering ook volslagen onbenullig. Ik kan me geen tien woorden van Stayin’ Alive herinneren, terwijl ik dat liedje misschien wel tachtig keer op de radio heb gehoord.”

Newman zegt te overwegen om in augustus een aantal concerten te komen geven met een begeleidingsgroep. “Wat me afschrikt in het werken met een popgroep op het podium is de vrijheidsbeperking. Nu hoef ik met niemand rekening te houden en is het mijn eigen verantwoordelijkheid als er onverhoopt iets misgaat tijdens de voorstelling,” vertelt Newman. “Popmuzikanten moet je ook altijd uitleggen wat de bedoeling is. Langzaam maar zeker krijg ik daar de nodige ervaring in. Bij de opnamen van Little Criminals is het me voor de eerste keer redelijk gelukt. Los daarvan functioneert een popgroep totaal anders dan een symfonieorkest. Van een groot orkest weet ik precies hoe het in elkaar zit, hoe ik er partituren voor moet schrijven en hoe ik het moet dirigeren.”

Producer en toeverlaat Lenny Waronker weet te vertellen dat Newman voor sommige liedjes meerdere arrangementen schrijft en vervolgens zijn keuze niet kan bepalen. Zo kende Texas Girl At The Funeral Of Her Father twee verschillende uitvoeringen, die ook in lengte sterk uiteenliepen. Uiteindelijk liet hij de mening van Linda Ronstadt en de Eagles de doorslag geven. “Ik heb gekozen voor de abstracte versie en met de titel de situatie verklaard.” Die artistieke weifelachtigheid blijkt echter een luxeprobleem vergeleken bij zijn gebrekkig arbeidsethos. Newman brengt zijn dagen bij voorkeur in ledigheid door. “Als de jongens ’s ochtends naar school vertrokken, lag ik al in de tuin te zonnen. En als ze ’s middags terugkwamen, lag ik er nog steeds. Wat voor een voorbeeld ben ik eigenlijk voor mijn kinderen?”

Toen hij twee jaar na het verschijnen van Good Old Boys nog geen enkel nieuw liedje had afgescheiden, besloot Newman ten einde raad een werkruimte te huren. Hij liet er een piano installeren en nam zich voor om er doordeweeks van  negen tot een te verblijven. Elke ochtend om half negen begaf hij op weg naar het vijftien kilometer verderop gelegen industrieterrein. “Mijn kamertje kijkt uit op een fabriek van airconditioners. De eerste weken kroop de tijd voorbij. Ik zat maar achter die piano en speelde af en toe eens riedeltje. Ik probeerde niet op mijn horloge te kijken. Na een hele tijd dacht ik: ‘Het zal nu wel bijna twaalf uur zijn. Maar stel dat het pas elf uur is, dan nog zit de helft van de werktijd er al op.’ En als ik dan op mijn horloge keek, bleek het pas tien uur te zijn. Maar gaandeweg begon het te vlotten en vijf maanden later had ik alle liedjes voor Little Criminals klaar.”

Sindsdien heeft Newman geen enkel liedje meer geschreven. Evenmin heeft hij een melodie in zijn hoofd gehoord of zijn gedachten laten gaan over mogelijke onderwerpen. “Natuurlijk doe ik wel indrukken op en krijg ik soms ideeën, maar die komen pas boven als ik er weer echt voor ga zitten. Ik werk alleen wanneer ik werk,” zegt hij zonder een spoor van ironie. “Vroeger schreef ik één of twee dagen en als er dan iets bruikbaars uit voortkwam was ik de koning te rijk. Maar na enkele dagen begon ik me verschrikkelijk onzeker te voelen. Ik was bang dat ik er niets goeds meer uit me zou komen, zodat ik het werk steeds maar weer uitstelde. Door me in dat kamertje op te sluiten, kon ik geen uitvluchten meer verzinnen. Eigenlijk heb ik mijn hele leven nog nooit hard hoeven werken. En hier zit ik nou, een volwassen man van vierendertig, zonder de nodige zelfdiscipline.”