Captain Beefheart - De regenman

Een week voor Kerstmis overleed beeldend kunstenaar Don Van Vliet aan de vooravond van zijn zeventigste verjaardag in een Californisch ziekenhuis aan multiple sclerose, waarvan de eerste symptomen zich twintig jaar geleden openbaarden. Zijn muzikale alter ego Captain Beefheart had ergens in 1982 al zelfmoord gepleegd toen hij op een kwade dag besloot stante pede uit de rock ’n’ roll-wereld te stappen.

Volgens een bevriende galeriehouder zou Don Van Vliet nooit erkenning als schilder krijgen zolang Captain Beefheart muziek bleef maken. Gefrustreerd na vijftien jaar geploeter als avant-gardistische bluesrocker en conflicten met begeleiders, producers en platenbonzen viel het hem niet moeilijk zich met zijn vrouw Jan terug te trekken in de Mojave-woestijn en zich voortaan te beperken tot het creëren van abstract-expressionistische doeken, die op den duur wel voor tienduizenden dollars per stuk van de hand konden gaan. Zeven jaar eerder had hij zich nog laten ontvallen uitsluitend muziek te maken om verf, penselen en linnen te kunnen aanschaffen.

Geboren als zoon van Nederlandse immigranten in het boven Los Angeles gelegen Glendale voegde Donnie Vliet later ‘van’ aan zijn achternaam toe als hommage aan zijn grote inspirator Vincent van Gogh, al verwees het volgens eigen zeggen ook naar de schilder Hendrick Cornelisz. van Vliet, een tijdgenoot van Rembrandt. Vanaf zijn vijfde mocht hij op schooltelevisie wekelijks zijn vaardigheden in tekenen en boetseren vertonen, later als tiener begon hij zich met boezemvriend Frank Zappa te verdiepen in allerlei soorten muziek. Daarnaast leerde hij zichzelf zo goed en zo kwaad als dat ging sopraansaxofoon, basklarinet en mondharmonica aan. Zijn stem met een bereik van liefst vier octaven beschadigde  hij voor eeuwig door een reeks van verkoudheden op te wekken en het telkens op een schreeuwen te zetten, zodat hij uiteindelijk nog vervaarlijker zou klinken dan de gevreesde Howlin’ Wolf.

Als het magnum opus van Captain Beefheart geldt het onnavolgbare Trout Mask Replica uit 1969, een abstract en absurdistisch dubbelalbum, opgebouwd met links en rechts bij elkaar gegraaide stijlelementen uit blues, rock, free jazz, avant-garde en modern klassiek. Mettertijd deden alsmaar wildere verhalen de ronde over dit bizarre meesterwerk, dat een inspiratiebron bleek voor talloze popmuzikanten van latere generaties, variërend van  Tom Waits, Pixies, PJ Harvey en The Black Keys tot Arno, Urban Dance Squad, dEUS en Krang.

Van Vliet zelf mocht graag beweren dat Captain Beefheart alle stukken voor Trout Mask Replica in pakweg acht uur op de piano had gecomponeerd, terwijl hij met dat instrument eigenlijk niet overweg kon. Feit is wel dat het dubbelalbum in een slordige viereneenhalf uur simultaan werd opgenomen na zo’n acht maanden repeteren.De muzikanten van The Magic Band woonden in die periode verplicht bij elkaar in een huis in Woodlands, Californië om de even onorthodoxe als complexe nummers onder de knie te krijgen. Als een moderne slavendrijver liet Captain Beefheart zijn begeleiders minstens twaalf uur uur per etmaal repeteren. Daarbij ontvingen ze zo’n karig salaris dat ze soms zelfs tot winkeldiefstal moesten overgaan om aan eten te komen.

“Het was een krankzinnige tijd,” herinnerde secondant John French alias Drumbo zich amper twee jaar geleden. “Don was acht of negen jaar ouder dan wij. Met zijn enorme lijf en die bulderstem plus zijn onuitputtelijke energie keken we huizenhoog tegen hem op. Hij was een onverbeterlijke manipulator, die ons volledig in zijn macht had. Hij kon je letterlijk tot tranen toe vernederen. Zo kreeg ik eens op mijn donder vanwege mijn vermeende egoïstische instelling. En dat terwijl ik soms veertien uur per dag aan de piano zijn composities zat te arrangeren, waarbij ik ternauwernood tijd vond om mijn drumpartijen in te studeren. Hij bleef me maar kleineren, totdat ik er uiteindelijk genoeg van had.”

Van Vliet en French onderhielden een langdurige knipperlichtrelatie. Of hij nu ontslagen werd of uit eigener beweging opstapte, keer op keer nam het dictatoriale genie hem weer in genade aan, omdat hij niemand anders kon vinden die zijn zonderlinge ideeën op de andere muzikanten kon overbrengen. Zodoende werkte French na Safe As Milk uit 1967, het historische debuut vol tegendraadse bluesrock met een jonge Ry Cooder op gitaar, het buiten Van Vliet om psychedelisch opgepimpte Strictly Personal en het ongeëvenaarde Trout Mask Replica ook mee aan de soortgelijke opvolger Lick My Decalls Off, Baby en de beduidend luistervriendelijker gemaakte prachtplaten The Spotlight Kid en Clear Spot uit de vroege jaren zeventig.

Met een totaal vernieuwde Magic Band probeerde Van Vliet, naar verluidt op instigatie van zijn echtgenote, een groter publiek te bereiken, maar op gelikte albums als Unconditionally Guaranteed en Bluejeans & Moonbeams zat kennelijk niemand te wachten. Noodgedwongen klampte hij daarop jeudgvriend Frank Zappa aan, wat resulteerde in de chaotische duoplaat Bongo Fury plus een aansluitende tournee. Vervolgens werd French andermaal gerekruteerd als muzikaal leider van alweer een nieuwe Magic Band, waarmee hij het nooit uitgebrachte album Bat Chain Puller zou opnemen. Een aantal stukken belandde in sterk gewijzigde vorm op het door een compleet andere bezetting ingespeelde Shiny Beast (Bat Chain Puller), begin jaren tachtig gevolgd door het zeker zo voortreffelijke Doc At The Radar Station en de niet veel mindere zwanenzang Ice Cream For Crow.

De veelal ondoorgrondelijke liedteksten van Captain Beefheart laten zich omschrijven als surrealistische associaties. “Ik weet wel waar de dingen die ik doe over gaan. Ze gaan over de natuur, en vooral over de magische kracht van de natuur,” vertelde hij medio jaren zeventig. “Mijn muziek is wat je hoort als je uit de woestijn komt en voor het eerst van je leven een wereldstad ervaart. Ik haat steden. Ik heb een hekel aan gebouwen. Ik heb een keer iets geschreven dat My Head Is My Only House Unless It Rains heet. Dat is niet zomaar leuk gezegd, daar geloof ik werkelijk in. Zo leef ik. Ik ben gek op de regen. Als het regent, ga ik naar buiten. Ik wou dat ik dingen maakte waar je kletsnet van werd als je er naar keek of luisterde.”